Staropolskie gniazdo
Żyzne gleby od wieków przyciągały osadników do Grabia. Badania archeologiczne potwierdziły istnienie śladów osad z okresu kultury lendzielskiej, a więc sprzed ponad 4 tyś. lat, a także ślady kultury pucharów lejkowatych, amfor kulistych, osady i cmentarzyska kultury łużyckiej po cmentarzysko kultury halsztackiej sprzed 400 r. pne.
Tu w roku 1309 spotkał się Władysław Łokietek z mistrzem Henrykiem von Plotzke w sprawie zajęcia pomorza Gdańskiego przez Zakon. W kwietniu 1414 roku w Grabiu odbyły się kolejne pertraktacje z Zakonem z udziałem Władysława Jagiełły, na których wysunięto wobec Zakonu roszczenia rewindykacyjne obejmujących Pomorze Gdańskie, ziemie chełmińską, michałowską oraz posiadłości Zakonu na Kujawach, Drezdenko, Santok oraz Żmudź i Jaćwież.
Wczesna historia
W 1320 roku został ufundowany pierwotnie gotycki kościół pod wezwaniem św. Wacława. W drugiej połowie XVI wieku i w 1725 roku przebudowany. Kolejna przebudowa w 1930 roku.
Wieś była siedzibą rodową Pomianów grabskich. Jan z Grabia był na początku XV wieku kasztelanem kruszwickim. Stąd wywodził się Jarand z Grabia (zwany też komesem z Brudzewa) herbu Pomian, stolnik brzesko - kujawski od 1402 roku, wojewoda sieradzki i inowrocławski w roku 1427. W bitwie pod Grunwaldem dowodził chorągwią biskupa poznańskiego Wojciecha Jastrzębca. W 1426 wyznaczony jako poseł do Krzyżaków, w sprawie sporów granicznych. W 1430 dowodził oddziałami, które strzegły pogranicza z Zakonem. W 1433 uczestniczył w zjeździe z posłami krzyżackimi w Słońsku. W 1435 brał udział w podpisaniu pokoju w Brześciu.
Starsza linia jego potomstwa nosiła później nazwisko Brudzewscy, młodsza Grabscy. Z Pomianów Grabskich wywodzi się Władysław Grabski, premier w II Rzeczpospolitej.
Wieś w 1489 roku należała do Grabskich. Pod koniec XVI wieku wieś była jeszcze w ich rękach.
Według spisu sporządzonego w latach 1560-1582 jako właściciel wymieniony jest Piotr Grabski. Od 1779 roku staje się własnością Stanisława Dąmbskiego herbu Godziemba, wojewody brzesko - kujawskiego, obok Konecka, Poczałkowa, Przybranowa, Maciejewa, Ośniszczewa, Wilkostowa i Konar.
Okres porozbiorowy
Po roku 1793 Grabie razem z Koneckiem nabywa Antoni Dezydery Biesiekierski herbu Pomian. Biesiekierscy pisali się z Biesiekierza. Od 1775 chorąży województwa inowrocławskiego, a od 1788 kasztelan kowalski, kawaler Orderu Świętego Stanisława. Jako poseł na Sejm Rozbiorowy 1773-75 nie podpisał traktatu I rozbioru Polski. Ten sam Biesiekierski jako deputowany ziemi kujawskiej 7 grudnia 1806 roku, razem z Józefem Trzebuchowskim i Tomaszem Gąsiorowskim, został przyjęty w Poznaniu przez Napoleona. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego był sędzią pokoju na Kujawach. Ustąpił z tej funkcji w 1808 roku na rzecz swojego syna Feliksa Kazimierza z matki Anieli Zboińskiej herbu Ogończyk. Antoni Biesiekierski zmarł w 1818 roku i został pochowany w Konecku. Majątek Grabie po ojcu odziedziczył syn Stanisław Marian z drugiego małżeństwa z Angelą Anną Dąmbską herbu Godziemba. Owocem tego małżeństwa był również Ludwik Roch zmarły w roku 1878. Stanisław Marian Biesiekierski, pułkownik wojsk polskich, zmarł bezpotomnie w Poznaniu w 1869 roku, Feliks Kazimierz Biesiekierski w Ciechocinku w 1841 roku - pochowany w Konecku. Źródła donoszą o jeszcze innych dzieciach Antoniego z Anielą Zboińską, synach Ludwiku Rochu, Hieronimie, Józefie Kalasantym Propokopie, córkach Józefie i Honoracie.
Ostatnie dwieście lat
Po traktacie wiedeńskim w 1815 roku Grabie weszły w skład państwa pruskiego. W połowie XIX wieku powstał obecny dwór w Grabiu, wybudowany zapewne na miejscu wcześniejszego. Na ten okres przypada także założenie parku. W tym czasie majątek należał do Sumińskich herbu Leszczyc. Wśród nich Michał Hieronim hrabia Leszczyc - Sumiński, urodzony w Ośnie w 1820, botanik, malarz, kolekcjoner sztuki, syn Jana Stanisława Sumińskiego ziemianina, właściciela pobliskiego Óśna, majora 4 pułku strzelców konnych armii polskiej i Julii Józefy z Dąmbskich. Rodzeństwem była siostra Franciszka Nimfa, pianistka i kompozytorka, i brat Aleksander Kryspin.
Opuszczony majątek i dwór po 1918 roku uległy dewastacji. 22 maja 1920 roku Związek Towarzystw Dobroczynnych rCaritasr1; przekazał resztówkę po majątku w Grabiu Zgromadzeniu Sióstr Elżbietanek. Na resztówkę składało się 39 ha gruntów, dwór, oficyna, stajnia, obora i stodoła.
W 1929 roku dwór rozbudowano o kaplicę na lewym skrzydle. 1 września 1939 roku zakład został opuszczony. Powrót do działalności nastąpił dopiero w 1945 roku. W roku 1962 dwór spłonął, odbudowany w latach 1967 - 69. Obecnie we dworze mieści się Dom Pomocy Społecznej prowadzony przez Siostry Elżbietanki.
Dwór
Dwór w Grabiu wielokrotnie ulegał przebudowie. W formie pierwotnej był to murowany z czerwonej cegły budynek dwupiętrowy na planie prostokąta, podpiwniczony, pokryty dachem dwuspadowym. Elewacja frontowa w parterze i na piętrze siedmioosiowa. Do centralnie położonego wejścia głównego prowadziły schody i krótki podest, osłonięte balkonem wspartym na żłobionych kolumnach ustawionych po dwie na pojedynczych cokołach po obu stronach schodów w linii równoległej do długiej osi budynku. Wyraźnie wyodrębnione bazy kolumn i prostokątne głowice. W 1929 roku dobudowano kaplicę na lewym skrzydle. Po pożarze w 1962 roku dwuspadowy dach zamieniono na płaski. Od tego czasu podwyższono budynek o poddasze i zaopatrzono w dach dwuspadowy. W części południowej dobudowano poprzeczne skrzydło i dodatkową klatką schodową w części północnej. W chwili obecnej do budynku prowadzą dwa wejścia od frontu osłonięte balkonami wspartymi na gładkich kolumnach, ustawionych podobnie jak w budynku pierwotnym. Nad balkonami wystawki wsparte na kolumnach podobnie jak poniżej. Obecny budynek w znacznym stopniu odbiega od stanu pierwotnego i zatracił wszelkie cechy stylowe.
Park
Przed budynkiem od strony zachodniej znajdował się podjazd z klombem naprzeciw głównego wejścia. Do podjazdu prowadziła droga od bramy usytułowanej naprzeciw kościoła pw. św. Wacława. Po przeciwnej stronie budynku teren opada w kierunku stawu z wyspą, połączoną z lądem mostkiem, naprzeciw dworu. Na wyspie istniało od początku do drugiej połowy XV w. założenie obronne nazwane w ewidencji zabytków dworem obronnym Pomianów Grabskich. Jest to dolny z zespołu trzech połączonych ze sobą zbiorników wodnych w północno- zachodniej części założenia parkowego. Jest jednocześnie największy i nieregularnie podłużny w odróżnieniu od owalnych dwóch pozostałych. Obok, na zachód staw średni, a między nimi budynek administracyjny (dawniej stajnie) i nieco dalej stodoła. Dalej na zachód staw górny. Budynek dworski w otoczeniu drzewostanu parkowego, od frontu rzadkiego, a od południa, w kierunku wschodnim bardziej zwarty, ze swobodnie wytyczonymi ścieżkami spacerowymi. W latach trzydziestych ubiegłego wieku większość drzewostanu w części wschodniej parku (obok dawnej szkoły) wycięto, przeznaczając teren na sad i warzywnik. Drzewostan parku stanowią głównie klony, dęby szypułkowy, jesiony, kasztanowce, topole, głogi. Wiek najstarszych okazów ocenia się na około sto pięćdziesiąt lat.
We wschodniej części zespołu znajduje się dawny budynek rządcówki, kiedyś szkoła, teraz budynek mieszkalny. Obok budynek gospodarczy o konstrukcji szachulcowej.
Na zakończenie
Dziś budynek w troskliwych rękach Sióstr Elżbietanek wygląda imponująco, lecz nie przypomina dawnego dworu. Zostały po nim tylko mury zachowane pod nowoczesną elewacją i szczątki wspomnień lokalnej społeczności.
|
