Dwór w Toporzyszczewie
Los wielu dworów szlacheckich na terenie powiatu aleksandrowskiego zakończył się kompletną ruiną. Szczęście miały te, dla których znaleziono jakąś funkcję w czasach powojennych. Chociaż i to nie jest regułą. Niektóre z nich, przekształcone w szkoły, mieszkania komunalne, dotrwały do naszych czasów, choć stan ich jest opłakany. Za przykład może służyć dwór w Toporzyszczewie.
Klasycystyczny dwór w Toporzyszczewie zbudowano na planie wydłużonego prostokąta. Budynek jest parterowy z użytkowym poddaszem . Całość kryje dach dwuspadowy pod papą, wcześniej pokrycie stanowiła blacha. W osi elewacji frontowej szeroki piętrowy ryzalit z drzwiami wejściowymi i prostokątnymi oknami w opaskach po bokach. Powyżej, na piętrze facjata z dwoma oknami flankującymi drzwi sklepione łukiem pełnym w profilowanych opaskach z kluczem. W szczycie oculus, Po obu bokach facjaty pojedyncze lukarny w połaci dachu. Przed wejściem niewielki taras otoczony tralkową balustradą, nad drzwiami wejściowymi zadaszenie wsparte na ozdobnych żeliwnych podporach, wcześniej wspierały żeliwny balkon. W elewacji tylnej obecna dzisiaj tylko jednoosiowa facjata, niegdyś można było podziwiać poniżej wieloboczny obmurowany ganek. W elewacji wschodniej współczesna przybudówka.
Nad poziomem parteru profilowany gzyms odcinający, nad nim pojedyncze okienka doświetlające poddasze. Okna parteru prostokątne, wcześniej po trzy z każdej strony ganku (dziś tylko po dwa) w profilowanych opaskach i z takimiż profilowanymi parapetami. W elewacji tylnej podobnie ozdobione cztery okna. Nad oknami gzymsy nadokienne z kluczem. W elewacji zachodniej dwa prostokątne otwory okienne w profilowanych opaskach w szczycie i dwie blendy po oknach w poziomie parteru.
Zachowana stolarka okienna dwuskrzydłowa, sześciodzielna, dzisiaj częściowo wymieniona. Ściany z pełnej cegły czerwonej, otynkowane, na narożnikach boniowane - imitacja ciosów kamiennych. Układ wnętrz dwutraktowy.
Park
Budynkowi dworskiemu towarzyszy założenie parkowe. To przez lata przekształcane nie zachowało pierwotnego układu. W zachodniej części znaleźć można dwa stawy, które rozdziela aleja grabowa. Stanowiły one prawdopodobnie fragment ciągu spacerowego.
Stawy były połączone ze sobą kanałem, nad którym znajdował się mostek. Jest to obok pozostałości sadu jedyna pamiątka po dawnym zabytkowym układzie. Pierwotny drzewostan uległ wycince i oprócz modrzewi brak jest tu gatunków obecnych od początków założenia. Wiek kształtuje się w przedziale 60 do 110 lat. Skład gatunkowy jest jednak dość bogaty, a to wskutek późniejszych nasadzeń i rekonstrukcji parku, jaki nastąpił w 1968 roku. Spotkać tu można okazy Świerka pospolitego, Żywotnika zachodniego, Sosny wejmutki, Karagany syberyjskiej, Lipy drobnolistnej, Kasztanowca zwyczajnego i kilkanaście innych gatunków.
Historia
Dwór i założenie parkowe w Toporzyszczewie datuje się na II połowę XIX wieku. Wieś znana już była w XV wieku. W ciągu wieków zmieniała się jej nazwa - Thoporisczewo, Toporziszczewo, Thoporiska, Toporzyszczewo, Toporzysczewo - oscylując wokół tego samego tematu słowotwórczego, aż do roku 2007, kiedy to dawną nazwę wsi, gdzie dziś znajduje się dwór z Toporzyszczewa Folwark zmieniono na Toporzyszczewo Stare. W sąsiedztwie leży wieś Toporzyszczewo. Jako pierwsi właściciele wymieniani już w I połowie XV wieku są Nałęcze. W drugiej połowie XVI wieku wymienia się Mikołaja i Stanisława Rusockich. W tym czasie Toporzyszczewo obejmowało obszar 8 łanów i zamieszkiwało tu 9 czynszowników i 3 zagrodników. W XVII wieku władali tu Kretkowscy i Jarnowscy. W roku 1789 właścicielem Toporzyszczewa był Maciej Lubowiecki. Według spisu z 1827 roku we wsi było 12 domów, zamieszkanych przez 149 osób. W pierwszej połowie XIX wieku właścicielem jest już Franciszek Dąbrowski, a po nim schedę przejął jego syn Feliks. Jeszcze w 1881 roku majątkiem władają spadkobiercy Feliksa. Na ten czas przypada moment powstania dworu i to Dąbrowscy są najprawdopodobniej jego budowniczymi. Majątek obejmował wówczas 1123 mórg nowopolskich gruntów. W zapisach ksiąg ludności stałej z okresu przed I wojną widnieje jeszcze nazwisko Dąbrowskich. W Toporzyszczewie rodzą się dzieci Jana Rajmunda Dąbrowskiego syna Feliksa, w 1908 Alicja i w 1910 roku syn, o trudnym do rozszyfrowania ze starych zapisków rosyjskich imieniu. Córki drugiego syna Feliksa Dąbrowskiego Kazimierza, Julia i Helena urodziły się w 1901 roku w Latkowie.
Po II wojnie światowej dwór przeszedł na skarb państwa, mieściła się tu szkoła, później dom dziecka. Obecnie pomieszczenia zajęte są na cele mieszkalne. Stan techniczny budynku z roku na rok ulega pogorszeniu.
Zakończenie
Na zakończenie wypada zastanowić się nad dalszym losem obiektów dworskich w naszym regionie. Mimo opieki konserwatorskiej ich substancja zabytkowa ulega jednak powolnej degradacji. W wielu przypadkach działania obecnych użytkowników pozbawiają je cech stylowych i dawnego uroku polskiej siedziby szlacheckiej. Na koniec opuszczone i zrujnowane z wolna giną za zasłoną drzew i krzewów. Czy za kilka lat będziemy mieli jeszcze sposobność cieszyć oko widokiem dworu w Toporzyszczewie?
|
