Dwór w Zdunach
We wsi Zduny, tuż za skrzyżowaniem dróg prowadzących z Opoczek do Stanomina i z Wilkostowa do Ośniszczewa, 10 km od Aleksandrowa wśród luźno rozrzuconych gospodarstw wyróżnia się kępa drzew przy drodze stanowiąca park dworski, w centrum którego znaleźć można jeszcze, choć skromną, pozostałość dawnego dworu.
Do dworu prowadzą cztery aleje z każdego narożnika prostokątnego w obrysie parku. Układ zieleni tworzy zwarty masyw drzew i krzewów z regularnie przebiegającymi liniami kompozycyjnymi. Wyróżniającym się elementem kompozycji jest aleja lipowa przecinająca park po przekątnej od południowo - wschodniego do północno - zachodniego narożnika. W pierwszym jej odcinku, do dworu, drzewostan jest zachowany prawie w całości, natomiast po drugiej stronie przebieg alei można odczytać tylko po pojedynczych pozostałych drzewach. Na południe od dworu rozpościera się grupa kasztanowców i klonów. Na granicy południowej można znaleźć kasztanowce w owalnym układzie, tworzące rodzaj naturalnej altany. Wzdłuż zachodniej granicy dęby i klony. Część parku w zachodniej części ma charakter krajobrazowy. Na zachód od parku teren był zajęty przez sad dworski - obecnie pole uprawne, na wschód folwark - obecnie gospodarstwo rolne, a na południe duży staw o nieregularnych kształtach.
Dwór
Dwór usytuowany jest elewacją frontową ku wschodowi. Kiedyś znacznie dłuższy niż obecnie, bo zaopatrzony w całe skrzydło północne, od frontu przynajmniej pięcioosiowe jak wskazują zdjęcia sprzed rozbiórki. Ta część budowli była jednopiętrowa, z wysokim poddaszem, pokrytym dwuspadowym dachem pod papą. Od strony południowej przylegała doń część centralna budowli, która była jednak znacznie przesunięta od osi geometrycznej obiektu. Jako piętrowy ryzalit część ta wystaje przed lico ścian skrzydeł bocznych budowli. Zwieńczony jest trójkątnym szczytem, pokryty zaś dwuspadowym dachem ustawionym poprzecznie do poprzedniego. W tej części zaprojektowano wejście zaopatrzone w ganek. Dalej na południe krótkie jednoosiowe skrzydło na parterze i dwuosiowe na piętrze, również kryte dachem dwuspadowym pod papą. Po rozbiórce dobudowano jeszcze od północy niewielką przybudówkę krytą dachem pulpitowym. Elewacja południowa szczytowa dwuosiowa, osie wyznaczone przez otwory okienne na wszystkich kondygnacjach. Elewacja ogrodowa (od zachodu) na parterze pierwotnie dwuosiowa, obecnie istnieje tylko jedno okno od południa, na piętrze dwuosiowa.
Fundamenty z kamienia polnego i cegły, ściany ceglane na zaprawie wapiennej, tynkowane. Cokół nieznacznie szerszy wystający poza kondygnację parteru. Między parterem i piętrem profilowany gzyms odcinający. Otwory okienne w większości prostokątne z opaskami, tylko w skrzydle południowym od frontu jeszcze w latach osiemdziesiątych XX wieku okno posiadało sklepienie łukowe odcinkowe. Nad oknami istniały płyciny z geometrycznym wzorem zdobniczym. Okna w części mieszkalnej cztero lub sześciodziałowe ze ślemieniem.
Ciekawą elementem architektonicznym jest ganek, na który prowadzą wysokie schody wcześniej ujęte w ozdobne murki. Cztery filary z opaskami na szczycie, pierwotnie ozdobione żłobkowaniem, podtrzymują profilowane belkowanie a na nim balkon. Nad balkonem trójkątny szczyt wspomnianego już ryzalitu a po jego bokach sterczyny, pod nimi elementy zdobnicze w postaci poziomych regularnych nisz i fryzu arkadowego, który przechodzi na boki segmentu.
Przez ganek od frontu wejście do sieni, prowadzącej do pomieszczeń na parterze oraz mieszczącej proste, drewniane schody zabiegowe prowadzące na piętro. Wnętrza nie posiadają wystroju sztukatorskiego. W niektórych pomieszczeniach zachowała się oryginalna stolarka drzwiowa.
Historia
Wieś występująca w najstarszych dokumentach pod nazwą Zduny lub Zdunowy. W roku 1103 została nadana klasztorowi w Mogilnie. W okresie późniejszym stała się własnością szlachecką. W roku 1639 pozostaje w rękach Wolskich. W roku 1674 w Zdunach mieszkał właściciel z żoną, dwiema córkami, dziewczynami służebnymi i 33 chłopami. Po rozbiorach wieś znalazła się w zaborze pruskim. W drugiej poł. XIX w. wieś wraz Wilkostowem i Ośniszczewem posiadała miano dóbr rycerskich - Rittergut. Należała wtedy do hrabiowskiego rodu Wartenlebenów. Około 1844 r. Zduny przypadły w drodze spadku radcy Schendlowi, spowinowaconemu z Wartenlebenami. W 1885 r. do folwarku należało 359 ha gruntów i przynosił on 6000 marek dochodu gruntowego. We wsi znajdowało się 6 dymów z 75 mieszkańcami (41 katolików i 34 ewangelików). W 1892 r. Schendel sprzedał majątek, prawdopodobnie Komisji Kolonizacyjnej. W 1926 r. dobra te należały do Józefa Podlaszewskiego z Opok i liczyły 358 ha, w tym 270 ha ziem uprawnych, 40 ha łąk i pastwisk, a także 8 ha wód. W tym czasie, bo w latach 1920 - 30 wzniesiono dwór. W czasie II wojny we wsi Pottenstein, bo tak zwały się wtedy Zduny, gospodarowali Niemcy. Po 1945 r. właścicielem dawnych dóbr ziemskich stał się Skarb Państwa Polskiego. Ziemie majątku rozparcelowano, a w budynku dworu urządzono mieszkania. Na przełomie lat 70 i 80 - tych ruiny dworu i park próbowano sprzedać, lecz plan spełzł na niczym. Przez kilka lat funkcjonał tu sklep, klub i wyznaczono mieszkania dla lekarzy z pobliskiego ośrodka zdrowia. Dziś budynek nadal pełni funkcje mieszkalne. Dwór remontowany i przebudowany do obecnej formy w 1984 r.
Zakończenie
Dwór w Zdunach i otaczający go park został wpisany do rejestru zabytków 20.10.1987 i widnieje pod numerem A/1210. Przez lata stracił swój dawny układ architektoniczny, a elementy zdobnicze znikły pod warstwą tynku, tak że dziś tylko ganek z jego filarami pozostaje pamiątką po dawnej świetności.
|
