Dom z widokiem na rzekę
Czasami pozory mylą, bo kto by pomyślał, że dobrze utrzymany, drewniany dom olęderski w Słońsku Górnym w Ciechocinku pod numerem 78 ma już ponad dwieście lat historii. Powstał ,według informacji ekspertów, w roku 1811. Budynek przetrwał epokowe wydarzenia ostatnich dwóch wieków, trzy wojny, kampanię napoleońską, kilka powstań, a pokolenia mieszkańców trwale zapisały się w jego historii.
Budynek można odnaleźć prawie na samym końcu wsi, po prawej stronie drogi biegnącej z Ciechocinka do Nieszawy. Przed oknami rozpościera się widok pól uprawnych, które w dali wał przeciwpowodziowy oddziela od Wisły. Za ogrodzeniem z drewnianych sztachet ogródek z nasadzeniami jałowców, tudzież bzów i jarząbu. Budynek zwrócony frontem do drogi i długą osią równolegle do rzeki jak to zwykle bywa w budownictwie olęderskim. Z prawej strony pozostałość po murowanym z czerwonej cegły budynku inwentarskim.
Budynek
Podstawę domu stanowi fundament z kamieni polnych, na nim warstwa cegły, a na niej z kolei podwalina z grubej dębowej belki. Wyżej ściany z belek sosnowych ułożone w konstrukcji zrębowej. Całość wieńczy dwuspadowy dach, dziś pokryty płytami eternitu. Lewy szczyt zaopatrzony w balkon, ledwo widoczny wśród przylegających do ściany bzów. Dawne okna i drzwi już dawno wymieniono, nawet okiennice to wytwór współczesny, chociaż odtworzony z zachowaniem dawnego stylu. Dwudzielne poziomo drzwi wejściowe, usytuowane niesymetrycznie w północnej części budynku, prowadzą do przelotowej sieni kończącej się wyjściem na podwórko po przeciwnej stronie domu. Sień zawiera wiele ciekawych elementów charakterystycznych dla budownictwa olęderskiego. Oddziela przede wszystkim część inwentarską od mieszkalnej. Z niej prowadziło przejście do obory , dzisiaj już nieistniejące. Tu są również drzwi komórki, gdzie swego czasu deponowano rozmaite co wartościowsze przedmioty w gospodarstwie. Od zewnątrz można do niej zajrzeć przez malutkie okienko w ścianie wschodniej, które zabezpieczono przed włamywaczami metalową kratą. Po przeciwnej stronie sieni wejście do tzw. czarnej kuchni, która nie jest niczym innym jak rozszerzeniem komina butelkowego tak charakterystycznego dla budowli olęderskich. Tuż obok mała wnęka z drzwiczkami do pieca chlebowego.
Nowe w starym
W środku dokonano wielu zmian mających podnieść standard pomieszczeń, ale starano się o zachowanie dawnego detalu architektonicznego i dlatego jeszcze dziś można podziwiać belki powały odcinające się od bieli sufitu. Zachowano również stare drzwi ramowo płycinowe zaopatrzone w stare kowalskie okucia i zamki. Na piętrze dokonano modyfikacji, której efektem jest przestronny salon, gdzie wykorzystano estetycznie elementy więźby dachowej, a centralną częścią jest piękny piec kaflowy z przytwierdzoną doń żeliwną tablicą z napisem Martin Schmidt 1864. Tablicę tę znaleziono podczas remontu w kominie.
Jeszcze jakiś czas temu w gospodarstwie można było znaleźć dawne narzędzia pracy, kołowrotek, masielnice, ale wszystko to spłonęło w pożarze budynku gospodarczego. Do dziś można podziwiać urządzenie do obróbki lnu.
Podwórko
Z drugiej strony domu podwórko, a tam murowany budynek inwentarski przylegający do północnego szczytu, pozbawiony dzisiaj dachu. Otwory drzwiowe i okienne sklepione łukiem odcinkowym, a mury wieńczy wydatny gzyms z cegieł. Powstanie samych murów w części inwentarskiej datowane jest na początek XX wieku.
Na drugim końcu podwórza kolejny drewniany budynek gospodarczy o konstrukcji zrębowej powstały w końcu XIX wieku. Pod budynkiem, jak podaje obecna właścicielka, znajduje się piwnica. Była też stodoła, rozebrana kilka lat temu, a przy niej typowa na wsi drewniana wygódka, pod którą teren kupił inny właściciel, ale ubikację przejął jako swoją, bo stała na jego już terenie i miała niezaprzeczalnie pewnie walory estetyczne, później jednak i ona znikła.
Od strony podwórza przed domem stoją dwie kilkudziesięcioletnie lipy. Zasadził je jeszcze ojciec obecnej właścicielki pani Ewy Sadowskiej, Zygmunt Oramus.
Mieszkańcy
Zygmunt wraz z żoną Zofią, dwójką synów - Zdzisławem, Adamem i córeczką Anią przybył tu z miejscowości Łokacze koło Łucka na Wołyniu w 1945 roku. Pozostałe dzieci Ewa, Waldemar i Ryszard urodzili się już w Słońsku. Lepiej było dla własnego bezpieczeństwa wyprowadzić się z Wołynia nie tylko ze względu na grasujące jeszcze oddziały ukraińskich nacjonalistów dokonujących rzezi na Polakach, ale też ze względu na to, że tereny miały wejść w skład ZSRR. Zygmunt Oramus jako członek AK stałby się prędzej czy później obiektem zainteresowania NKWD. W Polsce, mimo że zależnej od Rosji było jednak bezpieczniej.
Wojenna historia Zygmunta rozpoczęła się od mobilizacji w sierpniu 1939 roku. Został przydzielony jako ułan do Wołyńskiej Brygady Kawalerii. Szlak bojowy zawiódł go pod Warszawę i tam został wzięty do niewoli. Osadzono go w stalagu pod Królewcem. Długo nie dochodziły o nim żadne wieści, dopiero na Boże Narodzenie 1939 roku nadeszła wiadomość o miejscu pobytu. Po powrocie z obozu jenieckiego nie zaprzestał walki, działał w strukturach 27 Wołyńskiej Dywizji AK.
Kiedy Oramusowie przybyli do domu w Słońsku, mieszkała tu jeszcze poprzednia właścicielka, Niemka z dziećmi. Mąż jej nie powrócił z frontu. Po pewnym czasie wyjechała do Niemiec. Po wojnie przyjeżdżał tu jej syn, później inny krewny, ale trudno dziś o szczegóły tych wydarzeń. Nie zapisano żadnych informacji o wcześniejszych właścicielach.
Mimo że tak blisko, Wisła nigdy nie dała się we znaki wylewami okolicznym mieszkańcom. Ostatni taki katastrofalny wylew miał miejsce, podając za najstarszymi mieszkańcami, w 1929 roku. Rzeka nie wzbudzała strachu, ale trzeba było się jednak przygotować na jej kaprysy, dlatego Zygmunt Oramus działał w komitecie przeciwpowodziowym. Ale Wisła i tak zebrała swoje tragiczne żniwo, w jej nurtach utonął jeden z rodzeństwa, Adam.
Zygmunt udzielał się społecznie w Słońsku. Nawet lipy, które posadził za domem są efektem jego pracy społecznej. Wiele lat minęło od tego wydarzenia, kiedy w czynie społecznym sadzono drzewa przy sanatorium, przeliczono się i sadzonek wiele zostało. Coś więc trzeba było z nimi zrobić, więc posadzono wokół domu.
Dzisiaj
Właścicielka odnawia budynek głównie ze względu na dzieci, dwie córki i syna. Chce dla nich zachować to dziedzictwo, chociaż teraz i one się już usamodzielniły i założyły rodziny. Często jednak odwiedzają Słońsk. Mieszka tu jeszcze część rodziny, w tym i brat Ryszard, a na ciechocińskim cmentarzu spoczywają rodzice Zygmunt i Zofia. Sam budynek w dalszym ciągu jest centrum rodzinnym.
A dla nas, podziwiających, to też forma dziedzictwa jaką zostawili nam po sobie mieszkający tu przez setki lat ludzie, z przesłaniem o opiekę i pozostawienie w jak najlepszym stanie dla przyszłych pokoleń.
|
