Olędry kujawskie
Od wieków żyzne tarasy zalewowe doliny Wisły zasiedlane były przez ludność rolniczą, która potrafiła sobie radzić z kataklizmami wylewów, ale i czerpać wielkie pożytki z urodzajnej ziemi. Pierwszymi osadnikami byli uciekinierzy z Holandii - menonici, uchodzący z ojczyzny przed prześladowaniami religijnymi w XVI wieku, później po wojnach XVII wieku ich rolę przejęli Polacy i Niemcy osiedlani na prawie wiecznej dzierżawy. Pozostało po nich charakterystyczne budownictwo, którego unikalny przykład można jeszcze podziwiać we wsi Siarzewo pod Nieszawą.
W okolicy granicy wsi Siarzewo i Dymiec pod Nieszawą , jadąc drogą z Ciechocinka, tuż przed przystankiem autobusowym należy skręcić w lewo w leśną drogę, dziś oznaczoną tablicą mówiącą, że teren jest prywatny, a wstęp wzbroniony. Po minięciu tablicy, należy przejechać jeszcze około pięćdziesięciu metrów, by stanąć przed budynkiem z czerwonej cegły.
Usytuowanie
Budowlę ustawiono na wyniesieniu terenu, przez znawców tematu zwanego terpą, aby uniknąć bezpośredniego zalania przez wody wezbraniowe. Dodatkowym przystosowaniem do wylewów , stosowanym we wszystkich budowlach olęderskich, jest usytuowanie równoległe do biegu rzeki i takie rozmieszczenie pomieszczeń, że w górnym kierunku rzeki lokalizowano mieszkalną część budynku, a inwentarską w dolnym. Miało to służyć zapobieganiu wymywania obornika do pomieszczeń mieszkalnych, tylko bezpośrednio na pola, gdzie zatrzymywany był na specjalne do tego celu plecionych płotach.
Za budynkiem roztacza się widok na szeroką terasę zalewową Wisły, oddzieloną od zagrody sadem złożonym z kilkudziesięcioletnich, nadal obficie owocujących , odmian jabłoni, dziś już niespotykanych w uprawach sadowniczych.
Budynek
Budynek posadowiono na solidnej podmurówce z kamieni polnych łączonych zaprawą, co jest kolejną charakterystyczną cechą budownictwa olęderskiego. Na niej położono warstwę z czerwonej cegły, które to razem stanowią podwalinę pod mur właściwy.
Do wnętrza prowadzą dwudzielne drzwi ramowo płycinowe z nadświetlem zaopatrzone jeszcze w kowalskiej roboty okucia. Po bokach wejścia okna ze ślemieniem i okiennicami, jedno od strony części inwentarskiej a trzy po przeciwnej. Podobny układ jest z tyłu budynku. Od strony południowej drzwi ogrodowe i okno z boku.
Pokrycie stromego dachu stanowi trzcina, przytrzymywana specjalnymi poprzeczkami przytwierdzonymi do krokwi . Od strony podwórza większość połaci dachowej uległa zniszczeniu. Do wystających krokwi ułożonych na namurnicach, tuż pod okapem przymocowano listwy. Szczyt dachu zaopatrzony w okno, zbudowany został
z desek. Na pomieszczeniach inwentarskich dachu już nie ma.
Wnętrze
Po przekroczeniu progu korytarz biegnący przez całą szerokość budynku na podwórze. Posadzka ułożona z czerwonej cegły, a nad głową powała ze zbrązowiałych ze starości belek, na których ułożono deski.
W początkowej, szerszej części korytarza, pokaźna szafa na narzędzia gospodarskie i kilka innych wejść do pomieszczeń, z których najważniejsze wydaje się to do tzw. czarnej kuchni, która stanowi podstawę tzw. komina butelkowego, szerokiego u dołu, a zwężającego się ku górze, który jest również charakterystycznym elementem budownictwa olęderskiego. We wnętrzu ciemnym od sadzy, że trudno rozpoznać szczegóły, wyróżnia się wysoko tylko kawałek nieba widoczny przy wylocie z komina, jeśli spojrzeć w górę. Poza tym jest tu piec do wypieku chleba, a poprzeczki umocowane w ścianach komina służyły kiedyś do zawieszania ryb, do wędzenia.
Obok wejścia do czarnej kuchni, inna niespotykana w polskim budownictwie konstrukcja. Jest to tzw. letnia kuchnia, która przypomina szafkę z ozdobnym przyczółkiem w ścianie, dopóki nie otworzy się jej drewnianych drzwiczek. W środku piec z fajerkami połączony kanałem ze wspomnianym już kominem, gotowy aby w nim napalić i warzyć potrawy.
W większości pomieszczeń mieszkalnych belki powały podbito deskami i otynkowano. W nie -zmienionej postaci zachowała się tylko na korytarzu i w pokoju ogrodowym.
Otwory drzwiowe sklepione łukiem odcinkowym, a drzwi o typowej konstrukcji ramowo-płycinowej, obramione ozdobnym profilowanym listwowaniem. W kuchni kolejna ciekawostka, jaką jest wbudowana w ścianę szafka na naczynia kuchenne zaopatrzona w ozdobny przyczółek i takież drzwi. W pokoju z wyjściem na ogród widoczna jest jeszcze deskowa podłoga.
Historia
Za rok powstania budynku przyjmuje się 1931, tak przynajmniej podają informacje gruntowe. Jak mówi obecny właściciel pan Paweł Kanaś, ostatnim przedwojennym gospodarzem był Otto Rakowski. Obywatel Rzeczpospolitej narodowości niemieckiej. Został zmuszony do opuszczenia tych stron w 1945 roku i nie utrzymywał nawet z nikim z miejscowych kontaktu. Tylko jego córka przyjeżdżała tu co jakiś czas. Po Rakowskich gospodarstwo przejęli dziadkowie Kanasia, a po nich on został tu gospodarzem.
Ze wspomnień babki Kanasia wynika, że nowi osiedleńcy po 1945 roku byli zupełnie nieprzygotowani do życia w tej okolicy. Pochodzili głównie ze wschodu i nie mieli dotąd do czynienia z rzeką o tak wielkim potencjale jak Wisła. Nie potrafili sobie dać z nią rady. Często stawali się jej ofiarami. Tak jak to było zaraz po wojnie, kiedy nowi mieszkańcy obserwowali sytuację na rzece na przedwiośniu. Lód pęka r11; ktoś rozniósł wieść po wsi. Pobiegli gromadnie obserwować zjawisko na terasie zalewowej. Kiedy puściła bariera lodu, woda ruszyła z wielkim impetem niosąc ze sobą zwały kry, która miażdżyła wszystko, co napotkała na drodze. Jedną z ofiar był świeży osiedleniec, który nie zdołał umknąć, a rozpędzona kra jak nożyce pozbawiła go nóg. Szczęśliwie uratowany był przez długie lata ostrzeżeniem dla sąsiadów przed złowrogim kataklizmem. Rzeki trzeba było uczyć się od nowa, bo wszyscy, którzy uczyli się jej przez setki lat i wiedzę przekazywali z pokolenia na pokolenie odeszli stąd na zawsze i nauczycieli dla nowych przybyszy nie było.
Perspektywy?
Czas nieubłagalnie mija a wraz z nim budynek coraz bardziej niszczeje. Właściciel zdaje sobie sprawę z wysokich kosztów restauracji. Ma plany. Jednym z nich jest utworzenie tu gospodarstwa agroturystycznego, walory okolicy sprzyjają takiemu przedsięwzięciu, ale planowany stopień wodny na Wiśle w tej okolicy może zniweczyć wszystkie plany. Wkroczy tu nowoczesność z zaporą, generatorami prądu, infrastrukturą drogową i wałami przeciwpowodziowymi. Zmieni się diametralnie oblicze terenu, który straci dziewiczy walor doliny wielkiej nieuregulowanej rzeki, gdzie w sposób naturalny stykają się elementy środowiska przyrodniczego i przystosowanego doń osadnictwa ludzkiego. W ten sposób pod warstwą nowoczesności zniknie również ostatni zabytek unikalnej kultury olęderskiej w dolinie Wisły pod Nieszawą.
Zbigniew Sołtysiński
puszczyk.sowa@interia.eu
|
