Album rodzinny
W albumie rodzinnym Sztejnman-Lev, ze starych, pożółkłych fotografii spoglądają ludzie z innej epoki. Biało czarne obrazy oddają specyficzny klimat czasów, które wydają się odległe, zimne i obce naszej barwnej współczesności. Ale spojrzenia fotografowanych jakby wciąż żywe, oddają nastroje poważne, dostojne. Strój starannie przygotowany na unikalny moment zapisu obrazu, uwiecznienie chwili, która w tej postaci przetrwa długie lata. Wśród osób na fotografiach członkowie rodziny Chaima Lev, kiedyś mieszkańców Aleksandrowa Kujawskiego, po których pozostały tylko te zdjęcia i szczątki wspomnień.
Ani Chaim Lev, ani jego żona Taube nie urodzili się w Aleksandrowie. Ich wspólna historia zaczyna się w miejscowości Łosice niedaleko Siedlec. W Aleksandrowie, zamieszkali przy ulicy Szkolnej pod numerem 13 około roku 1926, mając już czwórkę dzieci urodzonych właśnie w Łosicach. Najstarsza z rodzeństwa była Sara, po niej bracia Velvele i Mordechaj , na koniec najmłodsza Hindełe. Jaka była profesja rodziców, dziś trudno powiedzieć.
Znana historia Chaima zaczyna się dopiero po roku 1920. Był wtedy czynnym żołnierzem i służył w 71 Pułku Piechoty w Zambrowie, o rodowodzie wywodzącym się z 20 Pułku Strzelców Polskich sformowanym jeszcze we Francji, przemianowanym potem na 144 Pułk Piechoty.
Jego żona Taube pochodzi z Łosic. Była jedną z córek, obok Maszy Myera i Nechamy Sztejnman. Trzecia córka, bliźniaczka Maszy zmarła jeszcze przed osiągnięciem dojrzałości.
Bilet do wolności
W 1921 roku Sztejnmanowie otrzymują pierwszy bilet do Stanów Zjednoczonych. Taube była już wtedy zamężna i w 1920 urodziła pierwszą córkę Sarę, więc nie mogła skorzystać z możliwości wyjazdu. Bilet, który był przeznaczony dla niej jako najstarszej, trafił do rąk jej siostry Maszy.
W Stanach Zjednoczonych mieszkało już jej przyrodnie rodzeństwo, dzieci jej matki Nechamy
z pierwszego małżeństwa, Tsine (Tillie) Wyman, Rokhl (Rose) Wyman i Jacob Wyman. Masza wyjechała z Polski w połowie czerwca 1921 pociągiem w kierunku Antwerpii w Belgii. Stamtąd parowcem o nazwie Samland dotarła 2 lipca do Filadelfii. Osiadła przy swojej przyrodniej siostrze Tsine i jej mężu Chaimie (Hermanie) Letzner w St. Louis.
Wołanie o pomoc
W listach do rodziny jakie Taube wysyłała, często przewija się prośba o pomoc w wyjeździe z Polski, ale nigdy tej prośby nie udało już się spełnić. Fiaskiem zakończyły się starania o wyjazd Taube przez wspomnianego wcześniej Hermana Letznera podczas jego pobytu w Polsce w 1924 roku. Przyczyniła się do tego walnie ustawa Kongresu Stanów Zjednoczonych z 1921 roku ograniczająca ilość imigrantów z danego kraju do 2% liczby ludności z tego kraju mieszkających w USA w roku 1890. Była to restrykcyjna ustawa, ograniczająca skutecznie imigrację do Stanów.
Losy wojenne
W Aleksandrowie Kujawskim rodzinę Lev zastała wojna. Po spaleniu synagogi i restrykcjach wobec Żydów postanowili uciec do miejscowości skąd pochodzili, do Łosic. Dołączyła do nich córka Sara, która wtedy mieszkała już samodzielnie w Toruniu. Pieszo dotarli do stacji kolejowej Głowno, niedaleko Łodzi. Był to dystans liczący 76 mil. Stamtąd pociągiem do Siedlec i potem znów siedemnaście mil do Łosic.
1 grudnia 1941 roku w Łosicach utworzono getto. Z getta większość Żydów została deportowana do Treblinki w sierpniu 1942. Przeżyło tylko szesnastu z wszystkich mieszkańców. Chaim Lev i jego córka Sara zginęli w obozie. Nieznane są losy jego żony Taube i pozostałej trójki dzieci. Rodzina przypuszcza, że nie przeżyły zimowej ucieczki do Łosic.
Skryte tajemnice
Dopiero kilkadziesiąt lat po wojnie rodzina w USA rozpoczęła poszukiwania wiadomości o pozostałych w Polsce krewnych. Żyli dotąd w niewiedzy, przyzwyczajeni do amerykańskich standardów wolności i prawa i nie przychodziło im nawet do głowy, jak tragiczne mogły być losy ich rodziny w Polsce. Masza nigdy nie mówiła o swojej siostrze, ani o matce. Wspomnienie pozostawionej na pewną śmierć rodziny było zbyt trudne moralnie, aby się z tym zmierzyć, dlatego Masza ukrywała ten fakt w tajemnicy. Informacje jakie odnaleźli były szokiem dla najstarszego jej syna Merill Gruenberg-Bonar, który osobiście zajmował się poszukiwaniami.
Strażnicy wspomnień
Drugim z synów Maszy jest Donald Bonar. Merill ma trójkę dzieci Jeffreya, Janis i Nancy. Ta ostania jest żoną Charlesa Lehrera nauczyciela muzyki na emeryturze; żyją w Thousand Oaks w Kaliforni. Jeffrey Bonar cieszy się dwójką dzieci, Aliyą i Samem. Janis Bonar jest żoną Stevena Friedmana prawnika z Beverly Hills i jednocześnie członka chasydzkiego ruchu Chabad Lubawicz. Posiadają trzech synów, Michaela, Dawida i Daniela, którzy na stałe włączyli do swoich wspomnień
Chaima Lev, jego żonę Taube oraz czwórkę ich dzieci, ofiary hitlerowskich zbrodni w Polsce.
Za informacje i fotografie dziękuję panu Charlesowi Lehrer z Thousand Oaks w Stanach Zjednoczonych.
Zbigniew Sołtysiński (puszczyk.sowa@interia.eu)
|
