Wykopalisko w sieci
Dodane przez puszczyk1 dnia Lutego 27 2020 02:02:30
Wykopalisko w sieci
Penetracja internetu nie zawsze jest czczym zajęciem, dla tych, którzy nie mogą dla siebie znaleźć ciekawszego zajęcia. Internet jest też swego rodzaju wielkim kompendium wiedzy i archiwum dla tych, którzy mają cel poszukiwań. To właśnie w internecie udało się znaleźć fotografię synagogi w Służewie.
Na zdjęciu opatrzonym opisem nowa synagoga w Służewie przy ulicy Marii Wodzińskiej, widać budynek parterowy, pokryty dwuspadowym dachem pod dachówką. Szczyty budynku wieńczą barokowe wolutowe spływy. Na ścianie frontowej gwiazda Dawida w szczycie, powyżej trzech okien. U podstawy ganek z wmurowaną tablicą z inskrypcją, której treść jest nie do odczytania. Z obu boków ganku pojedyncze okna. W elewacji bocznej po cztery otwory okienne sklepione łukiem odcinkowym. Z tyłu budynku widoczne przypory. Pod krawędzią dachu gzyms opadowy, od którego w elewacji frontowej wybiega pas fryzu płaskiego. Budynek ogrodzony dookoła parkanem metalowym na podmurówce kamiennej.
Była to druga synagoga w Służewie w kontekście następstwa czasowego. Żydzi zaczęli osiedlać się w Służewie w połowie XVIII wieku. Według danych z 1765 r. stanowili tylko 22-osobową mniejszość. Przynależeli początkowo do gminy żydowskiej (kahału) w Inowrocławiu1, ale usamodzielnili się w końcu XVIII wieku i wówczas byli na tyle silną grupą, że wykazali zdolność wybudowania pierwszej synagogi, drewnianej w stylu barokowym. W trzydziestych latach ubiegłego wieku leciwy mieszkaniec Służewa wspominał: była bardzo piękna, posiadająca piękne starożytne wnętrze2. W tym samym czasie powstał cmentarz żydowski. W połowie XIX w., z przyczyn niewiadomych, Żydzi przystąpili do budowy drugiej, nowej synagogi, tym razem murowanej. Urzędnik rosyjski, który w 1860 r. opisywał synagogę następująco: bóżnica żydowska znajduje się jedna murowana, której tak budowa, jak i wewnętrzne jej urządzenie na żadną szczególną uwagę nie zasługują3.
Liczebność ludności żydowskiej w Służewie w 1921 r. oceniona była na 252 osoby, co stanowiło 17,5% ludności4. Według spisu nieruchomości własność gminy żydowskiej w Służewie stanowił plac przy ulicy Brzeskiej 58 o powierzchni 252 m kwadratowych z budynkiem mieszkalnym i domem modlitwy. Obok na działce o powierzchni 130 m kwadratowych wymieniono parterowy drewniany budynek mieszkalny i łaźnia. W bliskim sąsiedztwie, na działce 597 m kwadratowych znajdowała się murowana otynkowana synagoga, kryta dwuspadowym dachem pod dachówką, ogrodzona żelaznym parkanem na podmurówce. Żydowski cmentarz z drewnianym budynkiem dozorcy i murowaną budką wjazdową, otoczony był drucianym płotem5.
Wojenna historia Żydów służewskich jest słabo opisana. Wiadomo, że w końcu 1939 r. Niemcy utworzyli tu getto i zamknęli w nim około 230 osób. Według relacji mieszkańców miejscem zakwaterowania części miejscowych Żydów był tutejszy kościół. Getto zlikwidowano 16 (18) maja 1942 r. W tym czasie zniszczono synagogę, a na cmentarzu żydowskim urządzono wysypisko śmieci5.
Zbigniew Sołtysiński
Bibliografia:
1. Guldon Z. Żydzi w miastach kujawskich w XVI-XVIII wieku. "Ziemia Kujawska" 1993, t 9, str. 104-105.
2. Przedecki J. Służewo "Głos Nieszawski" 1935, nr 15, str.3
3. Opisy miast Kujaw Wschodnich z 1860 r., red. M. Gruszczyńska, J. Poraziński, "Nowe Miscellanea Historyczne"; 2002, t. 6, z. 1, str. 110.
4. The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, red. S. Spector, G. Wigoder, New York 2001, str.1203.
5. Kawski T. Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń 2007, str. 54-65.