Dwór w Wilkostowie
Dodane przez dnia Grudnia 04 2017 20:15:26
Pałacyk w Wilkostowie
W centrum wsi Wilkostowo leżącej około 9.5 km na południowy zachód od stolicy powiatu, w gminie Aleksandrów Kujawski, na niewielkim wzniesieniu terenu, w otoczeniu parkowym, w sąsiedztwie niewielkiego, zarastającego już stawu zachowały ruiny budynku, które do dziś miejscowa ludność zwie "pałacykiem".
"Pałacyk"
Ruiny obiektu to tylko trzy ściany z cegły czerwonej ceramicznej. Dłuższą osią budynek ustawiony jest w kierunku południowo-zachodnim i od tej strony zachowała się ściana frontowa, do której przylegają prostopadle ściany elewacji bocznych. W elewacji frontowej niewielki pseudoryzalit, odsunięty od centrum elewacji w kierunku południowo-wschodnim, zaopatrzony jest w prostokątny otwór wejściowy ozdobiony profilowaną opaską. Po jego lewej stronie dwa otwory okienne, sklepione łukiem odcinkowym, w tynkowych profilowanych opaskach. W elewacji północno-zachodniej dwa otwory okienne również w profilowanych opaskach, zamknięte łukiem odcinkowym. Elewacja południowo-wschodnia bez otworów okiennych. Ściana północno wschodnia nie istnieje. Wnętrze wypełnione gruzem z odłamkami dachówek, które kiedyś stanowiły pokrycie dachu. W ścianach widoczne otwory po drewnianych belkach stropowych.
Według relacji mieszkańców budynek na planie prostokąta był parterowy, niepodpiwniczony, otynkowany, pokryty dwuspadowym dachem pod dachówką.
Park
Od szosy przebiegającej przez wieś w kierunku południowo-zachodnim, na wysokości przydrożnej kapliczki w centrum wsi, oddziela się piaszczysta droga biegnąca dalej tuż przy opisywanym obiekcie. Około pięćdziesięciu metrów od skrzyżowania znajduje się wjazd na teren parku, od którego prowadzi szpaler lipowy, być może wcześniej aleja, wprost pod budynek i tam kończy się dwiema pomnikowymi lipami szerokolistnymi o obwodzie pnia przekraczającym 3 m. Na wschód od szpaleru lipowego zarastający staw obsadzony topolami białymi, wierzbami białymi, lipami szerokolistnymi i wiązami. Staw łączy się z rowem, obsadzonym wierzbami białymi, biegnącym w kierunku południowo - wschodnim. Między stawem od północy, "pałacykiem" od zachodu i rowem od wschodu szeroka przestrzeń trawiasta. W okolicach budynku, od wschodu, w postaci pojedynczych egzemplarzy jabłoni, pozostałości dawnego sadu. Warstwę krzewów budują głogi i bez lilak, który od północy tworzy zwarty pas, otaczający park.
Na południowy wschód od "pałacyku" pozostałości budynków gospodarczych, piwnice i studnia, powstałe, według relacji, po drugiej wojnie światowej.
Wiek najstarszej części założenia parkowego przy rpałacykur1;, sądząc po parametrach znajdujących się tam lip, można w przybliżeniu ocenić na około 120 lat. Nasadzenia wiązów, topoli i wierzb, wydają się nie przekraczać wieku 80 lat.
Historia
Jednym z pierwszych, którzy pisali się z Wilkostowa był Jarand z Wilkostowa, Chomiąży, Przybranowa i Lubomyśli h. Pomian, brat Jana (Jaśka) z Grabia kasztelana kruszwickiego w latach 1394-1410 i Mikołaja z Grabia scholastyka łęczyckiego. Jarand zmarł przed 1415 r., jednak do dnia dzisiejszego pozostało po nim kilka zapisów historycznych, między innymi ten z 1411 r., który mówi o długu Jaranda wobec Piotra (Pietrasza) Szeligi z Torunia, który opiewał na 11 grzywien i 17 skojców.
Ten sam Jarand uważany jest za protoplastę rodziny w Lubomyślu w parafii Ślesin. O potomstwie z trzech żon o nieznanych personaliach, wiadomo dziś tylko o synu Janie i córce Przechnie, pochodzących z pierwszego związku. Jan otrzymał po ojcu Lubomyśl, posiadał także Świerczyn na Kujawach.
Księgi sądowe brzesko-kujawskie z lat 1418-1424 zawierają kilkanaście notatek odnoszących się do osób piszących się z Wilkostowa. Pojawia się nazwisko Vilcostowski, a wieś zapisywana jest jako Vilcostowo. Wśród wymienionych jest Albert z Wilkostowa brat Bartosza, Falonis, Jarand, Jarosław i Mikołaj, Emwich z Wilkostowa, a także żona Jaranda - domina Jarathowa.
W 1489 r. wieś należy do Wilkostowskich h. Pomian, a ich włości rozciągają się na obszarze 5 półłanków, obejmując 4 folwarki. Zgodnie z rejestrem z roku 1557 właścicielami działu wielkości 4 łanów z 3 zagrodnikami jest Łukasz Wilkostowski i Kaczkowski, w roku 1566 wymieniony jest tylko Kaczkowski na 5 łanach z 3 zagrodnikami.
Według kolejnych rejestrów z lat 1560-1582 wieś należy jednak do Wilkostowskich.
Wilkostowscy h. Pomian to szlachta kujawska wywodząca się z województwa brzesko-kujawskiego. Kasper Niesiecki w swoim herbarzu wymienia Kaspra Wilkostowskiego poborcę w inowrocławskiem w 1603 r. nieznanego z imienia Wilkostowskiego stolnika brzesko-kujawskiego, posła na sejm 1611 i Swentosława znanego z sejmu 1629 r., który stanął deputatem na trybunał radomski. Pisze również o Stefanie kanoniku kujawskim, proboszczu oświęcimskim, plebanie osieckim, sekretarzu królewskim, który "fundacyi przyczynił się do ołtarza św. Mikołaja, co poznać z nagrobku jego w kościele kujawskim, który sobie za żywota w roku 1636 postawił".
Jan Jarand z Grabia Wilkostowski, stolnik brzeski w latach 1599-1617, kasztelan konarsko-kujawski 1617-1627. Żoną Jana Jaranda była Barbara Słupska, z którą miał syna Swentosława, miecznika inowrocławskiego (1637-1640), podsędka brzeskiego (1640-1648) chorążego inowrocławskiego (1649-1663) oraz trzy córki, Katarzynę Swentosławę wydaną za Zbożego Radojewskiego, nieznaną z imienia za Jana Tomiskiego, Ludwillę za Bieganowskiego. Nieznany z imienia Wilkostowski pełnił urząd podwojewodziego brzesko-kujawskiego w 1700 r. O kolejnym Wilkostowskim imieniem Stanisław czytamy: Stanisław wstąpiwszy do zakonu Societas w nim się w pokory aktach ćwiczył, umarł w Posonium w prowincji austryjackiej, w której też świątobliwe życie przepełnił.
Inne źródła wymieniają jeszcze Piotra Wilkostowskiego, podstolego inowrocławskiego, zmarłego w 1599 r. i Wojciecha, skarbnika brzeskiego, wymienionego na urzędzie w 1525 r., a zmarłego w 1527.
Według rejestru podymnego z 1634 r. Wilkostowo było dzierżawą Kościelskiego, na której odnotowano istnienie 12 dymów, za co należało odprowadzić kwotę podatku pogłównego wysokości 18 florenów . W 1662 r. we wsi jest nadal 12 dymów, a według rejestru pogłównego z 1674 r. we wsi zamieszkiwało 5 osób szlachetnie urodzonych i 34 chłopów.
Laudum z 19 stycznia 1693 r. donosi: "A że tak u jmp. Trzaskowskiego w Maszenicach jaki i po wielu innych miejscach znaczny deces personarum w podatku pogłównego powtórnego częścią z rzemieślników ablegowanych albo ludzi zbiegłych, częścią lege mortalibis sublatorum: tedy tak dobrom pomienionym, Maszenicom, jak i Redczowi Krukowemu, Wilkostowu i Zdonom, Broniewu, Skolsku, Skolskiej Wsi, Morzycom, Zagorzycom, Czołowku i części z Janocina hoc beneficjum pro hac sola vice conceditur, że te dobra wzwyż mianowane przez poddanych z dóbr w grodzie juramenta praeste będą powinni super qualitatem et quantitatem personarum, począwszy od lat dziesiąciu ludzi młodych i według tych nowych jurametów ichm. poborcy podatki pogłównego odebrać tenebur et ad thesaurum interferrent". Trudno jednak rozstrzygnąć, czy wymieniony Trzaskowski był właścicielem Wilkostowa, czy też wieś została wymieniona jako jedna z wielu, obok Maszenic należących z pewnością do Trzaskowskiego, dotkniętych wyludnieniem.
Około połowy XVIII w. Wilkostowo należało do Mękarskich h. Prawdzic. Leon Mękarski h. Prawdzic jest wymieniony jako właściciel Słomkowa w 1743 r. Wśród urzędników kujawskich znany jest Ludwik Mękarski, regent grodzki inowrocławski, pisarz grodzki inowrocławski, cześnik kowalski z lat 1738-1750, zmarł w 1752 r.
Mękarscy h. Prawdzic wzięli swoje nazwisko do wsi Mękarzew na Kujawach. Synowie Stanisława Mękarskiego Jakub i Jerzy byli właścicielami Mękarzewa w 1613 r., Andrzej i Wojciech w 1669 r., Andrzej i Krzysztof podpisali elekcję w 1674 r. w województwie krakowskim. Aleksander, syn Jana i Katarzyny Guteter, miał z Zofią Drozdowską synów Józefa i wspomnianego wcześniej Ludwika, który z Anną Morzycką miał synów: Antoniego, Ludwika, Juliana, Leona, Bonawenturę i Rocha. Julian ożenił się Barbarą Wolską, a owocem ich związku była córka Elżbieta i syn Roch, którzy w 1758 r. sprzedali Wilkostowo.
Do 1772 r. Wilkostowo leżało w powiecie brzeskim.
W 1779 r. wieś należy do chorążego niewieścińskiego i zamieszkuje ją 90 osób, w tym 40 akatolików. Dziesięć lat później w 1789 r. pod nazwą Wilkostowo kryje się wieś i folwark z 21 dymami, należący do Stanisława Dąmbskiego h. Godziemba, wojewody brzesko-kujawskiego.
Hrabia Wartensleben w roku 1846 był właścicielem Wilkostowa z 43 dymami i 68 mieszkańcami oraz Wilkostowa Olędry zamieszkałego przez 84 osoby w 46 domach. W 1872 r. należy do Schendel Pełkowskiego.
O historii zmiany właściciela wsi donosi Dziennik Poznański z 20 listopada 1894 r. na pierwszej stronie: "Z pod Gniewkowa piszą do Dziennika Kujawskiego. Przed dwoma laty (tzn. w 1892 r.) zostały dobra rycerskie Wilkostowo za pośrednictwem król. Jen. Komisji w Bydgoszczy rozparcelowane na włości rentowe, a pozostałą resztę sprzedał obecnie p. Schendel za taksę urzędową pp. Friedrich i Kreiss z Hesji.
Dobra Wilkostowo były w rękach tej familii od dawna. Już dziad p. Schendel po kądzieli hr. Wartensleben, dzierżył je łącznie z przyległemi dobrami rycerskimi Zduny i Ośniszczewo. Przed pięćdziesięciu laty przeszły one drogą spadku na syna jego, radzcę Schendla-Pełkowskiego - Murzynna.
Tak p. Schendel, który obecnie Wilkostowo sprzedał, jak jego żona, hr. Lubraniec-Dąmbska z Kaczkowa, urodzili się w naszym powiecie. Ustępuje więc z powiatu rodzina, która na Kujawach przez długie lata przemieszkiwała i do najstarszych naszej krainy należała".
Od 1895 r. zaczyna funkcjonować nazwa Elsenheim, która obejmowała olędry wilkostowskie i dawny obszar dworski.
W 1903 r. wśród innych właścicieli gruntów we wsi Elsenheim, bo tak wówczas nazywało się Wilkostowo, nadal występują Friedrichowie i Kreiss.
Według relacji miejscowej ludności kolejny właściciel ziemski w Wilkostowie nosił nazwisko Rozenthal, właściciel "pałacyku". Ten sprzedał swoje majętności po 1930 r., bo w tym roku jeszcze figuruje jako właściciel ziemski w Wilkostowie na 90 hektarach. Kupujący nosił nazwisko Jaroszyński, sprzedał jednak dobra Grabowskiemu i Kozłowi. Ostatnim przed drugą wojną światową właścicielem był Staniszewski.