Dwór w Sędzinku
Dodane przez puszczyk1 dnia Listopada 29 2016 20:32:45
Obraz domyślny
Przy drodze wojewódzkiej nr 250 na terenie gminy Zakrzewo, około 3 kilometrów na południowy zachód za Zakrzewem, a 1 kilometr przed Sędzinem wśród zadrzewień dawnego parku zachował się w szczątkowym stanie dwór w Sędzinku, który dziś w żaden sposób nie przypomina już tego z okresu świetności. Lata powojenne odbiły na nim swoje destrukcyjne piętno. Wygląd dawnego dworu można dziś tylko odtwarzać na podstawie wspomnień i starej fotografii.
Dziś pozostałości dawnego dworu w Sędzinku to dwukondygnacyjny, niepodpiwniczony, otynkowany budynek, pokryty niskim czterospadowym dachem. Elewacja frontowa na obu kondygnacjach dwuosiowa. Elewacja wschodnia na piętrze trzyosiowa, z podpiwniczoną przybudówką z wejściem głównym.
Od strony zachodniej kolejna współczesna przybudówka. W szczycie ściany z tej strony widać wyraźnie zarys dachu, jaki pokrywał wcześniej zasadniczą i najstarszą część dworu, która uległa rozbiórce w latach 70-tych XX wieku. Według relacji powojennych mieszkańców, część ta ustawiona osią dłuższą równolegle do drogi była jednopiętrowa, niepodpiwniczona, otynkowana, zaopatrzona w mieszkalne poddasze. Pokrywał ją dwuspadowy dach pod papą, z dwiema lukarnami od frontu.
W elewacji frontowej trzyosiowy ganek, z dwuskrzydłowymi drzwiami i flankującymi je wysokimi otworami okiennymi. Boczne ściany ganku również zaopatrzone w otwory okienne. Na ganek prowadziło kilka stopni. Do przodu wybiegało dwuspadowe zadaszenie wsparte na kolumnach. Opis ten częściowo odpowiada fotografii z około 1915 r. opatrzonej opisem - dwór w Sędzinie (Sendzin). Na fotografii ganek, na który prowadziły schody ujęte w łuk ukształtowane opadające murki, na końcu których ustawiono cokoły pod donice na kwiaty. Drzwi wejściowe, również dwuskrzydłowe, flankowane otworami okiennymi typu porte - fenétre. Przestrzeń między otworami okiennymi i drzwiami ozdobiona pilastrami z bogatą ornamentyką z wątkiem wici roślinnej, wyżej rozety. Ornamentyka wyraźnie jaśniejsza, wyróżniająca się od ciemniejszego lica ścian. Głębokość ganku oraz pewne szczegóły na fotografii pozwalają przypuszczać, że był on zaopatrzony również w okna w ścianach bocznych. Różnice w opisie dworu w relacjach mieszkańców a obrazem utrwalonym na fotografii, a więc zadaszenie na kolumnach, brak ornamentacji i inna forma schodów może być skutkiem przebudowy jaka zapewne nastąpiła w okresie 1915-39 r.
Relacje mieszkańców, zupełny brak informacji na temat istnienia dworu w pobliskim Sędzinie, a także brak jakichkolwiek podobnych obiektów w okolicy, skłaniają jednak ku wnioskom, że fotografia z 1915 r. może przedstawiać dwór w Sędzinku.
Układ wnętrz dwutraktowy z obszernym holem i dwoma pomieszczeniami po jego bokach. Dalej kilka pomieszczeń od zachodu i przestronny salon w północno wschodniej części.
Na północ od dworu zlokalizowane były, dziś już nieistniejące, zabudowania folwarczne.
Park
Park o charakterze krajobrazowym, który od zachodu ogranicza kanał, rozszerzający się w środkowej części przebiegu przez park w staw, dziś już wyschnięty. Od wschodu i północy granicę parku stanowią pola uprawne, od południa droga z Zakrzewa do Sędzina.
Przed dworem pomnikowy platan klonolistny, wokół niego luźniejsze zadrzewienia składające się z klonów, dębów i kasztanowców. W tym miejscu przebiegają dwie aleje w kierunku dworu, łączące się przed samym budynkiem, w miejscu, który wcześniej stanowił podjazd. Na zachód od alei park ma postać zwartego zadrzewienia, składającego się z dębów, klonów i kasztanowców, a wśród pomnikowy okaz buka czerwonolistnego.
Historia
Zamierzchła historia Sędzinka związana jest z pobliskim Sędzinem, który wspominany jest już w 1252 r. jako Zandyno, własność biskupstwa płockiego. Wtedy to Kazimierz książę kujawski nadaje wsi pewne swobody. Sędzin wspominany jest również w 1275 r. jako własność biskupów płockich ,a w roku 1366 wymienia się postać imieniem Jacussius de Sandzyno jako kanonika płockiego.
Parafię w Sędzinie erygowano już w XIII w. Wzmiankowana jest jednak po raz pierwszy w 1489 r. i należało do niej tylko Kuczkowo, a uposażenie plebana w XVI w. obejmowało 3 łany w Sędzinie i pewne dochody z Kuczkowa, natomiast dziesięcina należała do kapituły włocławskiej. Parafia w Sędzinie nie mogła powstać przed II połową XIII w., ponieważ Sędzin przeszedł w posiadanie biskupa płockiego w latach czterdziestych lub pięćdziesiątych XIII w., a uposażenie plebana i zasięg parafii obejmowało wyłącznie dobra biskupa płockiego, wskazują wyraźnie na tego biskupa jako fundatora. Prawdopodobnie parafia w Sędzinie została wydzielona z parafii kobielickiej. Przez większą część swojej historii Sędzin należał do karmelitów płockich. Jeszcze w 1750 r. kapituła płocka wystawia tu drewniany kościół p.w. św. Mateusza. Zgodnie z danymi wizytacji dziekańskiej z 1829 r. świątynia powstała w 1761 r.
W Sędzinie nigdy nie było obiektu, który można by nazwać dworem. Fakt ten potwierdzają relacje i historia wsi. Jedynym założeniem dworskim w tej okolicy mógł być tylko obiekt w Sędzinku. Początkowo teren współczesnego Sędzinka zwany był Folwarkiem Sędzin i jako taki musiał być wydzielony z dóbr Sędzin.
Przed powstaniem listopadowym dobra Sędzin należały do właściciela nazwiskiem Kwiatkowski, bowiem dobra te jak również Przywieczerzyn i Byczyna zostały wzięte w sekwestr przez generała Ksawerego Dąbrowskiego na mocy rozkazu księcia warszawskiego, feldmarszałka armii czynnej Paskiewicza Erywańskiego w październiku 1831 r.
Na mapie kwatermistrzowskiej z 1850 r obok Sędzina widnieje już folwark o nazwie Sędzinek. Ale jeszcze w 1839 r. Józef Pieniążek herbu Odrowąż wydzierżawia emfiteutycznie folwark Sędzin.
Józef Pieniążek, właściciel Sędzinka, urodził się w 1796 r. we wsi Kościelec w obwodzie kaliskim, syn Jacentego i Anny. W 1813 r. był żołnierzem 3 pułku piechoty wojsk Księstwa Warszawskiego i w 1815 r. został awansowany do stopnia podporucznika w 4 pułku piechoty liniowej, a w 1821 r. został porucznikiem. W tym samym czasie zdymisjonowany. W 1831 r. był kapitanem 13 pułku piechoty liniowej i za bohaterstwo w walce został odznaczony złotym krzyżem Virtuti Militari. Józef Pieniążek zmarł w 1864 r. i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Sędzinie.
Odrowąże nazwiska Pieniążek znani już od XIV wieku. Stara rodzina małopolska, pochodząca z linii Odrowążów ze Szprotawy, choć pisali się z Szydłowca. Wśród Pieniążków było kilku senatorów: Andrzej, kasztelan sandomierski 1362 r., Jan, kasztelan sandecki 1509 r., Jan, wojewoda sieradzki 1682-1710r.
Folwark Sędzin, w 1881 r. już Sędzinek, o powierzchni 1194 mórg, był w posiadaniu Maksymiliana Celińskiego herbu Zaremba, który przez spłatę kanonu został jego dziedzicem. Od tego czasu przetrwała druga nazwa Sędzinka, popularna wśród miejscowej ludności, Celinowo.
Matka Maksymiliana Celińskiego, Julia, nosiła panieńskie nazwisko Pieniążek, więc z dużym prawdopodobieństwem była w jakiś sposób spokrewniona z Józefem Pieniążkiem. Wyszła za Antoniego Kazimierza Celińskiego, a owocem ich związku był jedyny syn Maksymilian, urodzony w 1835 r. w Wólce w gminie Chorzęcin. W 1881 r. Sędzinek posiadał właśnie Maksymilian Celiński, a majątek jego rozciągał się na powierzchni 1194 mórg.
Celińscy herbu Zaremba pochodzą z Celin z powiecie łukowskim. Pierwszym znanym z nich był Mikołaj , współwłaściciel Celin w 1580 r. Wawrzyniec żonaty z Krystyną Wodzinowską miał syna Krzysztofa, rewizora generalnego województwa mazowieckiego w 1776 r., który podpisał elekcję Stanisława Augusta jako poseł ziemi nurskiej. W 1786 r. był skarbnikiem czernichowskim, a w 1780 r. kupił Sropieszyn. Ożenił się z Katarzyną z Kozietulskich herbu Awdaniec, a owocem ich związku byli synowie Maksymilian Franciszek Rafał (starszy) żonaty z Józefą z Biesiekierskich, Ignacy oficer wojsk Księstwa Warszawskiego, Mezencjusz Franciszek i Antoni Kazimierz, który właśnie z Julią z Pieniążków miał syna Maksymiliana (młodszy), dziedzica Sędzinka.
Maksymilian ożenił się z Zofią Mikorską herbu Ostoja, z którą miał pięcioro dzieci: Włodzimierza, Józefa, Helenę, Zofię i Ewę. Ojcem Zofii Mikorskiej był Feliks Krzysztof Franciszek Mikorski (zm. 1876), pochowany w grobowcu Celińskich na cmentarzu parafialnym w Sędzinie. Zofia również zmarła w Sędzinie w 1914 r.
Według Księgi Adresowej Polski z 1930 r. właścicielem dworu i majątku w Sędzinku o powierzchni 180 ha był Józef Dzierzbicki, również w 1938 r. jest wymieniony jako właściciel, a w 1939 r. ten sam Józef Dzierzbicki występuje jako właściciel majątku Sędzin wśród abonentów sieci telefonicznej.
Po II wojnie światowej we dworze urządzono pomieszczenia dla gminnej rady narodowej, która funkcjonowała tu do 1954 r. W latach 60-tych i 70-tych zlokalizowany był tu sklep i klub rolnika , a później mieszkania dla okolicznej ludności.
Na zakończenie
Niewprawne oko przechodnia nie znajdzie w dzisiejszej bryle dworu w Sędzinku żadnego szczegółu, który mógłby świadczyć o jego dawnej interesującej historii. Jedynie podpowiedź ze strony lokalnych mieszkańców może być jakąś wskazówką. Szczęśliwie w świadomości społecznej są jeszcze wspomnienia jak okruchy ilustracji czasów minionych, z których możemy tworzyć domyślny obraz przeszłości.