Dwór w Zakrzewie
Dodane przez puszczyk1 dnia Października 02 2014 02:02:45
Dwór w Zakrzewie
Rzadko się zdarza, aby na małym obszarze zgromadzono tak wiele obiektów architektonicznych, o odmiennym stylu, charakterze i przeznaczeniu. Taki stan można zastać w Zakrzewie, gdzie w dawnym dworskim parku stoją obok siebie nowoczesny, choć pozbawiony stylu budynek szkolny, takiż budynek gminy i klasycyzujący w swej architekturze dwór, który mimo szarości ścian i oznak chylenia się ku upadkowi stanowi nadal atrakcję dla wielbicieli dobrego stylu, harmonii i estetyki w budownictwie.
Zespół dworsko parkowy w Zakrzewie położony w południowo-zachodnim krańcu wsi przy drodze w kierunku Radziejowa. Od strony południowej park otacza mur z białej cegły z bramą wjazdową. Druga brama znajduje się w zachodniej części parku tuż obok siedzimy Urzędu Gminy po dawnym budynku oficjalistów. Od tej właśnie bramy zlokalizowanej na głównej osi dworu prowadzi droga, która kończy się podjazdem z ozdobnym klombem tuz przed budynkiem dworskim. Budynek dworu leży centralnie w południowej części parku.
Budynek dworski
Dwór reprezentuje w swojej architekturze styl eklektyczny, o przewadze cech klasycyzujących. Wszystkie elewacje dwukondygnacyjnego, podpiwniczonego budynku są otynkowane. Całość wieńczy mansardowy dach pokryty dachówka zakładkową. W elewacji frontowej, zachodniej, wyróżnia centralny ryzalit z portykiem składającym się z czterech kolumn w stylu toskańskim, dźwigających balkon z tralkową balustradą. Ponad balkonem , flankowane przez dwie lukarny, znajduje się zwieńczenie w formie przyczółka o wolutowych spływach z reliefem herbu Pomian
w tondzie.
W północnej części tuż przy nowo wybudowanym budynku szkolnym wznosi się pięcioboczna wieża o trzech kondygnacjach z wąskimi otworami okiennymi zamkniętymi półkolem w trzeciej kondygnacji, przykryta namiotowym dachem. W elewacji ogrodowej między dwoma bocznymi ryzalitami, jednym dwu, drugim trzyosiowym, znajduje się czteroosiowa nisza z tarasem półkolistym i schodami pośrodku. Od południa elewacja dwukondygnacyjna trójosiowa, od północy zabudowana łącznikiem z budynkiem nowej szkoły.
Kondygnacje oddziela od siebie nieznacznie wysunięty gzyms kordonowy, a tuż pod dachem gzyms podokapowy na kroksztynach. Okna wyższe na parterze niż na piętrze , skrzynkowe, dwuskrzydłowe, ze ślemieniem w trzech czwartych wysokości. W przyziemiu okna ościeżnicowe.
Dwór zbudowano z cegły palonej na fundamentach z ciosów kamiennych i cegły. Sklepienia piwnic kolebkowe, wyżej stropy drewniane ze ślepym pułapem.
Układ wnętrz dwutraktowy z reprezentacyjnym hallem na osi poprzecznej i zespołem amfiladowo połączonych pomieszczeń.
Otoczenie
Park otaczający dwór jest dziś znacznie zmieniony w porównaniu ze stanem przedwojennym głównie na skutek budowy nowego skrzydła szkoły przy dworze w latach siedemdziesiątych. Głównym elementem kompozycyjnym były trzy niewielkie liniowo ułożone stawy przebiegające na osi wschód- zachód. Dziś, jeden z nich z nich jest w daleko posuniętej fazie zarastania, południowy znikł zupełnie, dziś jest w tym miejscu plac zabaw dla dzieci, jedynie trzeci, środkowy, zachował się nienaruszony. Na północ od stawów znajdował się sad, na południe warzywniak. Drzewostan zróżnicowany wiekowo i gatunkowo. Najstarsze drzewa znajdują się w południowej części parku ze szpalerami lip w linii bocznej elewacji. Druga aleja lipowa biegła od północnego ryzalitu elewacji ogrodowej i oddzielała stawy od rozległej polany przed dworem, która dziś zajęta przez wyłożony betonowymi płytkami skwer, stanowiła kiedyś część ogrodu warzywnego. Szpaler jesionów przy wschodniej granicy parku pochodzi z 1880 roku. Można tu znaleźć okazy lipy drobnolistnej, dębów szypułkowych, robinii akacjowej, wiązu polnego i kasztanowca. W latach 1916-18 park ogrodzono od strony południowej, a latach trzydziestych XX wieku, został znów zmieniony na podstawie projektu Stefanii Bogatko z domu Grabskiej, żony Adama Bogatko.
Na południowy wschód od dworu, tuż za murowanym płotem zbudowano w 1860 roku budynek, który do 1895 służył za mieszkanie rosyjskiemu dowódcy odcinka granicy prusko rosyjskiej. Potem był to dom ogrodnika dworskiego. Budynek rozebrano pod koniec dwudziestego wieku.
W budynku, gdzie dzisiaj mieści się Urząd Gminy Zakrzewo mieszkał rządca majątku, kucharki i pokojowe. W podwórzu gospodarczym były trzy stodoły, wozownia i chlewnia , w większości dzisiaj już rozebrane. Pozostałością jest dawna obora i stajnia z owczarnią. Czworaki stały na południe od parku; dziś też już rozebrane.
Historia
Jedna z pierwszych wzmianek dotyczących Zakrzewa pochodzi z 1430 roku i wspomina
o drewnianej świątyni, którą ufundowali właściciele wsi. A w XV i XVI wieku właścicielami Zakrzewa byli Zakrzewscy. W połowie XVI wieku Zakrzewscy włączyli się w nurt ruchów reformatorskich i przeszli na wyznanie kalwińskie. Jeden z przedstawicieli rodu, Filip, był tak zagorzały w swoich przekonaniach religijnych, że w końcu XVI wieku przepędził z parafii księży katolickich, a kościół kazał rozebrać i sprzedał go ówczesnemu dziedzicowi Osięcin Janowi Boruckiemu. Ten kościół postawił na miejscu wcześniejszego, który spłonął. Jednocześnie zlikwidowano parafię, a katolicka ludność Zakrzewa modliła się kościele w Sędzinie, chociaż wieś podlegała parafii straszewskiej. Po powrocie Zakrzewskich do wiary katolickiej w pierwszej połowie osiemnastego wieku zbudowano we wsi drewnianą kaplicę. W tym czasie wieś kupuli Stanisław i Anna Sokołowscy i w 1745 roku ufundowali obecną barokową, drewnianą świątynie i drewniany klasztor, do którego sprowadzono Karmelitów Bosych. Do dziś można podziwiać w świątyni portrety trumienne fundatorów. Klasztor, wysiłkiem parafian, w latach 1860-61 przebudowano na murowany, ale już w 1864 uległ kasacji, a w jego pomieszczeniach urządzono szkołę elementarną, a dziś mieści się w nim plebania. Parafię przywrócono w Zakrzewie dopiero w 1924 roku.
W międzyczasie wieś zmieniała właścicieli. W końcu XVIII bo w 1789 właścicielem był Franciszek Mniewski. W archiwum diecezjalnym we Włocławku zachował się jego odręczny list z 1820 roku w sprawie przywrócenia parafii w Zakrzewie.
Kolejną zmianę przynosi rok 1835, kiedy to folwark Zakrzewo z wsiami został przekazany jako majorat rosyjskiemu pułkownikowi Aleksandrowi Sotnikowowi.
W drugiej połowie XIX pojawiają się jako właściciele Modlińscy. Posiadali około roku 1881 majątek Zakrzew i Wola. Lokalna tradycja podaje również Celińskich jako właścicieli Zakrzewa w końcu wieku, ale nie wymienia się ich w wiarygodnych źródłach. Posiadali też pobliski Sędzinek.
Z okresu kiedy właścicielami byli Modlińscy znana jest historia związku Józefa Eligiusza Modlińskiego z Heleną Górecką, wnuczką Adama Mickiewicza, którą tenże Modliński poślubił w 1883 roku. I zamieszkał z nią w dworze zakrzewskim. Związek nie trwał długo, bo Helena zmarła rok po ślubie, a pochowano ją w Krzywosądzy, gdzie do dziś stoi upamiętniająca ją tablica z krzyżem.
W roku 1880 powstał w obecnym miejscu dwór na fundamentach wcześniejszego. Według innych relacji budynek stanął na fundamentach kościoła rozebranego w XVI wieku przez Filipa Zakrzewskiego. Choć i w tym wypadku istnieją przeciwne podania, mówiące o lokalizacji tego kościoła w głębi parku za współczesnym dworem, w południowej części. Według relacji byłego pracownika dworskiego w chwili wybudowania budynku w 1880 roku, obok, w miejscu, gdzie dziś stoi budynek szkoły był stary dwór drewniany rozebrany dopiero w 1934 roku. Na zdjęciu sprzed 1905 roku przedstawiającym dwór zakrzewski, widać obok fragment parterowego budynku z szerokim podcieniem, być może wspomnianego starego dworu. Na jego miejscu zbudowano kuchnię, niewykończoną do wybuchu wojny, która z kolei uległa rozbiórce w 1945 roku.
Od roku 1903 do chwili wybuchu drugiej wojny światowej właścicielami Zakrzewa byli Bogatkowie. Wieś kupił Adam Antoni Bogatko właściciel Seroczek. Według lokalnych podań krótko przed tą datą majątek dzierżawił Niemiec nazwiskiem Kihm (Tim). Człowiek o tym samym nazwisku miał też kierować budową dworu w 1880 roku. W tym też czasie nowy dwór spotyka katastrofa w postaci pożaru w 1905 roku.
W 1924 roku właścicielem majątku zostaje Zbigniew Bogatko, brat Antoniego dziedzica na Seroczkach. To właśnie Zbigniew (żonaty z Michaliną z domu Lisowską) w 1926 roku nadbudował piętro dworu i dostawił wieżę w północnej części frontu.
W czasie wojny majątkiem zarządzali Niemcy. Po wojnie nastąpiła parcelacja gruntów. We dworze urządzono gabinet lekarski i szkołę. Rozebrano większość budynków gospodarczych i czworaki na południe od bramy wjazdowej. W 1971 dokonano remontu wszystkich elewacji, a w 1983 dachu. Rok 1978 zaowocował rozpoczęciem budowy nowego skrzydła szkolnego przylegającego do północnej elewacji dworu, co poskutkowało zaburzeniem dawnego układu architektonicznego,
a w dalszej konsekwencji i parkowego, na skutek zasypania dwóch stawów, wycinki drzew i współczesnych nasadzeń lub samosiewów.
Zakończenie
Dziś nieużytkowany dwór jest pod nadzorem konserwatora. Dookoła rozstawiono ogrodzenie, którego zadanie miałoby polegać na zapobieganiu ewentualnym urazom spowodowanych przez spadające dachówki i odłamki muru. Nie widać uwijających się wokół ekip remontowych, chociaż otoczenie jest wysprzątane. Na zewnątrz ogrodzenia toczy się intensywne życie szkolne, a wewnątrz dogorywa historia wsi Zakrzewo.